Phân Biệt Chủ Nghĩa Cầu Toàn Và Rối Loạn Ám Ảnh Nghi Thức (Ocd): Đừng nhầm lẫn giữa một nét tính cách và một rối loạn tâm thần.
Trong xã hội hiện đại, không ít người nhầm lẫn giữa chủ nghĩa cầu toàn – một nét đặc điểm tính cách – với rối loạn ám ảnh nghi thức (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) – một rối loạn tâm thần cần can thiệp chuyên sâu. Mặc dù hai khái niệm này có thể chia sẻ một số biểu hiện tương đồng về nhu cầu kiểm soát và sự hoàn hảo, song chúng lại khác biệt rõ rệt về bản chất, cơ chế hình thành và mức độ ảnh hưởng đến chức năng đời sống.
Chủ nghĩa cầu toàn là gì?
Chủ nghĩa cầu toàn thường được coi là một đặc điểm nhân cách, khi cá nhân đặt ra những tiêu chuẩn rất cao – đôi khi là không thực tế – cho bản thân và cảm thấy khó chấp nhận bất kỳ sự sai sót nào. Những người sống cầu toàn có xu hướng đầu tư rất nhiều thời gian và năng lượng để đạt tới sự hoàn hảo trong công việc, ngoại hình, học tập hay các mối quan hệ. Mặc dù điều này có thể dẫn đến căng thẳng và sợ thất bại, nhưng chủ nghĩa cầu toàn thường không gây ra mức độ đau khổ và gián đoạn cuộc sống hàng ngày như OCD.
Chủ nghĩa cầu toàn thường có thể thúc đẩy năng suất và thành công, nhưng nó cũng có thể dẫn đến kiệt sức và thất vọng. Tuy nhiên, không giống như OCD, chủ nghĩa cầu toàn thường không bị chi phối bởi những suy nghĩ xâm nhập hay nỗi sợ hãi rằng điều gì đó tồi tệ sẽ xảy ra nếu mọi thứ không "cầu toàn".
Rối loạn ám ảnh Nghi thức (OCD) – bản chất và dấu hiệu nhận diện
Rối loạn ám ảnh nghi thức (OCD) là một rối loạn lo âu có cơ sở sinh học – tâm lý rõ ràng, thường khởi phát từ giai đoạn vị thành niên hoặc đầu tuổi trưởng thành. Người bệnh OCD thường trải qua những ý nghĩ ám ảnh mang tính xâm nhập, không kiểm soát được (Ví dụ, người mắc OCD có thể lo lắng về việc bị nhiễm bẩn và cảm thấy thôi thúc phải rửa tay nhiều lần để ngăn ngừa bệnh tật, ngay cả khi họ biết rõ rằng mình không gặp nguy hiểm). Không giống như người cầu toàn chỉ cố gắng đạt chuẩn mực cao, người mắc OCD biết rõ hành vi của mình là phi lý, nhưng vẫn buộc phải thực hiện để kiểm soát nỗi lo sợ. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ gây ra ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng học tập, nghề nghiệp và đời sống xã hội, thậm chí làm suy giảm chất lượng sống đáng kể nếu không được điều trị đúng cách.
Một số tiêu chí giúp phân biệt OCD và Chủ nghĩa cầu toàn:
Mức độ lo âu, căng thẳng: Người cầu toàn thường căng thẳng khi chưa hoàn thành nhiệm vụ đúng mong đợi, nhưng người mắc OCD lại trải qua sự lo lắng mang tính chi phối, đi kèm cảm giác buộc phải hành động để xoa dịu nỗi sợ, gây ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày
Mục đích hành vi: Hành vi cầu toàn thường hướng đến việc đạt được một kết quả tối ưu, chẳng hạn như một dự án công việc cầu toàn hoặc một ngôi nhà gọn gàng, còn OCD, các hành vi được thực hiện để giảm lo lắng hoặc ngăn chặn điều gì đó tồi tệ xảy ra, ngay cả khi người đó biết rằng hành vi đó là không hợp lý.
Suy nghĩ xâm nhập: Là dấu hiệu then chốt trong OCD mà không hiện diện trong chủ nghĩa cầu toàn đơn thuần. Người mắc OCD thường trải qua những suy nghĩ xâm nhập không mong muốn và gây khó chịu. Những suy nghĩ này thường thúc đẩy các hành vi nghi thức, chẳng hạn như đếm, kiểm tra hoặc dọn dẹp, được thực hiện để trung hòa sự lo lắng do suy nghĩ đó gây ra.
Hướng tiếp cận và can thiệp điều trị
Đối với chủ nghĩa cầu toàn thường không cần điều trị lâm sàng, nhưng điều quan trọng là phải kiểm soát nó trước khi nó dẫn đến kiệt sức hoặc căng thẳng mãn tính. Đặt ra những mục tiêu thực tế, rèn luyện lòng trắc ẩn với bản thân và học cách chấp nhận sai lầm như một phần của sự trưởng thành có thể giúp giảm bớt áp lực của chủ nghĩa cầu toàn.
Trong khi đó, điều trị OCD đòi hỏi một chiến lược chuyên sâu và bài bản hơn. Việc điều trị thường bao gồm Liệu pháp Nhận thức Hành vi (CBT), cụ thể là Liệu pháp Tiếp xúc và Phòng ngừa Phản ứng (ERP). Liệu pháp này giúp người bệnh đối mặt với nỗi sợ hãi và kiềm chế ham muốn thực hiện các hành vi nghi thức. Với sự hướng dẫn chuyên nghiệp, người bệnh có thể học cách kiểm soát OCD theo cách cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.
Cho dù bạn đang đối mặt với chủ nghĩa cầu toàn hay OCD, việc hiểu rõ sự khác biệt giữa hai chứng bệnh này có thể giúp bạn đưa ra quyết định sáng suốt về cách quản lý suy nghĩ và hành vi của mình.
Tại Bệnh viện Sức khỏe Tâm thần Hải Phòng, đội ngũ bác sĩ và nhà trị liệu tâm lý chuyên sâu luôn sẵn sàng đồng hành với người bệnh trong quá trình tầm soát, chẩn đoán và can thiệp các rối loạn tâm thần – bao gồm cả OCD – với phác đồ cá nhân hóa và tiếp cận đa mô thức. Việc phân định rõ ràng giữa chủ nghĩa cầu toàn và OCD không chỉ có ý nghĩa lâm sàng, mà còn giúp người bệnh – và cả người thân – hiểu đúng về tình trạng sức khỏe tâm thần của mình, từ đó có những bước đi kịp thời và hiệu quả