09/05/2023

Rồi Loạn Tic ở Trẻ Em

RỐI LOẠN TIC Ở TRẺ EM

Bài phỏng vấn Ts. Bs Đàm Đức Thắng – PGĐ Bệnh viện

1.TIC là những rối loạn khiến trẻ lặp đi lặp lại hành động không chủ ý, không kiểm soát được được hành động của các cơ trên cơ thể. Qua những chia sẻ vừa rồi của các phụ huynh, nhiều người vẫn còn lạ với căn bệnh này. Bác sĩ có thể chia sẻ rõ hơn khi trẻ có những biểu hiện như thế nào thì có thể là trẻ đã mắc bệnh tic?

Tic là những động tác không hữu ý, xảy ra nhanh, định hình, không nhịp điệu (thường bao gồm những nhóm cơ hạn chế) tích vận động hoặc âm thanh (sự phát âm) tích âm thanh xuất hiện đột ngột không có mục đích rõ ràng.

Trong thực hành lâm sàng, chẩn đoán tics thường đơn giản và có thể được thực hiện bằng cách tham khảo tiền sử lâm sàng của bệnh nhân. Mặc dù khám sức khỏe toàn diện với quan sát lâm sàng trực tiếp là rất quan trọng trong chẩn đoán rối loạn thần kinh, nhưng việc khám thần kinh là bình thường ở trẻ bị rối loạn tic, ngoại trừ bản thân tic. Điều đặc biệt là những bệnh nhân bị tics có thể tự ngăn chặn tic của họ trong phòng khám. Trong trường hợp đó, bạn nên yêu cầu người giám hộ quay video các tật máy của họ ở nhà để hiểu đặc điểm và mức độ nghiêm trọng của chúng. Chẩn đoán không yêu cầu xét nghiệm trong phòng thí nghiệm hoặc nghiên cứu hình ảnh thần kinh.

2. Vậy có các loại rối loạn tic nào ở trẻ thưa bác sĩ?

- Hiệp hội tâm thần học Mỹ (DSM-5) chia tic thành 5 loại: rối loạn tic tạm thời, rối loạn tic dai dẳng, hội chứng Tourette, rối loạn tic không biệt định khác và rối loạn tic không xác định. Ba rối loạn tic đầu tiên yêu cầu khởi phát trước 18 tuổi và các triệu chứng không phải do các bệnh khác gây ra như bệnh Huntington, lạm dụng chất kích thích hoặc tác dụng phụ của thuốc.

- Thông thường 3 rối loạn tích được quan tâm nhất là

Rối loạn tic tạm thời: Một hoặc nhiều tic vận động và/hoặc âm thanh biểu hiện < 1 năm.
Rối loạn tic kéo dài (mãn tính): Một hoặc nhiều tic vận động hoặc âm thanh (nhưng không có cả vận động và âm thanh) biểu hiện > 1 năm.
Hội chứng Tourette (hội chứng Gilles de la Tourette): Cả tic vận động và âm thanh kéo dài > 1 năm.

-Theo biểu hiện triệu chứng của Tíc thì có các đặc điểm sau:

Tic đơn giản là một vận động hoặc âm thanh rất nhanh, điển hình không có ý nghĩa xã hội như:. Nháy mắt, Nhăn mặt,Giật mạnh đầu, Nhún vai. Âm thanh: Lầm bầm hoặc sủa, Khịt mũi, e hèm

Tic phức tạp kéo dài hơn và có thể liên quan đến sự kết hợp các tic đơn giản. Tic phức tạp dường như có ý nghĩa xã hội (tức là những cử chỉ hoặc lời nói có thể hiểu được) và do đó dường như có chủ tâm. Tuy nhiên, mặc dù một số bệnh nhân có thể tạm thời ức chế tic trong một khoảng thời gian ngắn (vài giây đến vài phút) và một số nhận thấy một sự thúc giục trước khi thực hiện tic, tic không phải là hành động chủ động và không đại diện cho hành vi sai trái.

-Vận động:Sự kết hợp của các tic đơn giản (ví dụ, đầu quay cộng với nhún vai).

Hành động tục tĩu: Sử dụng cử chỉ khiêu dâm hoặc khiêu dâm, Chứng nhại động tác: Bắt chước hành động của ai đó.

Âm thanh: Chứng nói tục: Chứng nói tục: sử dụng các từ không phù hợp về mặt xã hội (ví dụ như những lời tục tĩu, nhục mạ sắc tộc)

Chứng nhại lời: Tái lặp lại âm thanh hoặc từ của một người hoặc của người khác

Sự căng thẳng và mệt mỏi có thể làm cho tic tồi tệ hơn, nhưng tics thường nổi bật nhất khi cơ thể được thư giãn, như khi xem TV. Tic có thể giảm đi khi bệnh nhân tham gia vào các công việc (ví dụ như các hoạt động tại trường học và khi làm việc). Tic hiếm khi ảnh hưởng tới sự phối hợp vận động. Tic nhẹ thường gây ra ít vấn đề, nhưng tic nặng, đặc biệt là chứng nói tục (hiếm), có thể gây nên những khuyết tật về thể chất và/hoặc xã hội.

Đôi khi tic khởi phát dồn dập, xuất hiện và trở nên không đổi trong một ngày. Đôi khi trẻ có khởi phát dồn dập và/hoặc liên quan với chứng rối loạn ám ảnh cưỡng bức có nhiễm liên cầu – một hiện tượng đôi khi được gọi là chứng rối loạn thần kinh tâm thần tự miễn ở trẻ em liên quan đến nhiễm trùng liên cầu (Pandas). Nhiều nhà nghiên cứu không tin rằng PANDAS khác với phổ rối loạn tic.

-Cần phân biệt tic với:

+ Thói quen (và các hành vi lặp đi lặp lại tập trung vào cơ thể) là các chuyển động được gợi ra bởi các kích thích hoặc bối cảnh môi trường và không được thực hiện để đạt được kết quả trong tương lai (ví dụ: cắn móng tay, ngoáy, mút ngón tay cái và xoắn tóc).

+ Các hành vi rập khuôn được mô tả là các chuyển động lặp đi lặp lại, theo khuôn mẫu, không có mục đích (ví dụ: đung đưa cơ thể, vỗ, vỗ tay, vẫy tay) dừng lại khi trẻ mất tập trung hoặc gọi tên trẻ, thường thấy ở thời thơ ấu và có thể kéo dài cho đến tuổi thiếu niên với mức độ dần dần. giảm tần suất và thời lượng.

3. Hội chứng tic thường găp ở những độ tuổi nào, bác sĩ có thể chia sẻ rõ hơn vì sao ở độ tuổi đó trẻ lại dễ tic?

Rất khó để ước tính tỷ lệ thực sự của rối loạn tic vì một số lượng lớn người không nhận ra tic của họ hoặc không tìm kiếm sự chăm sóc y tế. Do đó, tỷ lệ tics được báo cáo ở trẻ em thay đổi đáng kể

Tic thường bắt đầu từ 3 đến 8 tuổi. Tic hay gặp ở trẻ trai hơn trẻ gái từ 1,5 đến 4 lần. Tic hay xuất hiện vào mùa đông, ít gặp vào mùa xuân.

Tic gặp ở 22% trẻ chưa đi học, 7,8% ở trẻ tiểu học và 3,4% ở người vị thành niên.

Hội chứng Tourette gặp ở 0,4-3% số học sinh. Khoảng 22% người bị rối loạn phổ tự kỷ có hội chứng Tourette phối hợp

Tic mức độ nặng cao nhất ở tuổi từ 10 đến 12 tuổi và giảm trong giai đoạn thanh thiếu niên. Cuối cùng, hầu hết các tic tự biến mất. Tuy nhiên, ở khoảng 1% trẻ em, tic kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Rối loạn tic là rối loạn vận động phổ biến nhất ở trẻ em, nhưng rối loạn tic nguyên phát khởi phát ở người lớn thì hiếm gặp và thường liên quan đến các rối loạn tâm thần kinh tiềm ẩn (ví dụ: hội chứng Down, bệnh Huntington, bệnh gai gai thần kinh), chấn thương đầu hoặc ngoại vi , đột quỵ hạch nền, nhiễm HIV, tác dụng phụ của thuốc an thần và chống động kinh hoặc lạm dụng cocaine.

Tics thường theo mô hình tăng dần và giảm dần về mức độ nghiêm trọng và tần suất, với sự pha trộn giữa tics cũ và mới. Mặc dù sự khởi đầu của Tic dường như không liên quan đến các sự kiện trong cuộc sống, nhưng các đợt trầm trọng và mức độ nghiêm trọng dao động của tics có liên quan đến các yếu tố môi trường. Tics có thể trầm trọng hơn do căng thẳng tâm lý (ví dụ: căng thẳng, lo lắng, phấn khích, tức giận), căng thẳng về thể chất (ví dụ: mệt mỏi, thiếu ngủ và nhiễm trùng) và thay đổi môi trường. Đợt cấp này thường thoáng qua và giảm dần sau khi nguyên nhân được giải quyết. Những người mắc chứng tics thường trải qua cảm giác khó chịu trước tics, được gọi là cảm giác thôi thúc báo trước, cảm giác này tạm thời thuyên giảm khi thực hiện tics.

4. Hiện nay, vẫn chưa xác định được nguyên nhân gây rối loạn Tic. Tuy nhiên, một số yếu tố về môi trường và sinh học có thể gây ra hội chứng này. Vậy cụ thể các yếu tố đó là gì, thưa bác sĩ?

Nguyên nhân của rối loạn tic rất phức tạp và đa yếu tố, bao gồm các yếu tố đa gen và các yếu tố không di truyền như yếu tố môi trường và cơ chế qua trung gian miễn dịch

- Yếu tố môi trường

Các yếu tố môi trường cụ thể ảnh hưởng đến sự phát triển của rối loạn tic vẫn còn chưa được biết. Một nghiên cứu cho thấy mối tương quan của tic với căng thẳng cuộc sống của người mẹ, buồn nôn và nôn của người mẹ trong ba tháng đầu của thai kỳ.
Có bằng chứng cho thấy việc sử dụng rượu, cần sa trong thai kỳ, và tình trạng tăng cân không cân đối trong thời kỳ mang thai là các yếu tố nguy cơ trước khi sinh của rối loạn tic mãn tính.
Các yếu tố nguy cơ khác như bà mẹ trước khi sinh hút thuốc, tuổi thai, trẻ sơ sinh nhẹ cân và các biến chứng khi sinh không liên quan đến rối loạn tic.
- Yếu tố gien di truyền

Hiện tại, rối loạn tic được coi là rối loạn di truyền đa gen liên quan đến một số lượng lớn các gen khác nhau.

Nghiên cứu dựa trên dân số tương tự cũng tiết lộ rằng nguy cơ phát triển rối loạn tic đối với những người họ hàng thế hệ thứ nhất của những người bị rối loạn tic cao hơn đáng kể so với những người họ hàng thế hệ thứ hai và thứ ba . Anh chị em ruột của những người bị rối loạn tic có nguy cơ phát triển rối loạn tic cao hơn đáng kể so với anh chị em cùng cha khác mẹ, bất kể mức độ tiếp xúc với môi trường tương tự

Một nghiên cứu các cặp sinh đôi cho thấy sinh dôi cùng trứng có tỷ lệ cùng bị tic là 77%, còn với sinh đôi khác trứng, tỷ lệ cùng bị bệnh chỉ là 23%.

Gien gây bệnh Tourette chưa được xác định. Người ta cho rằng gia đình có bệnh nhân Tourette có hiện tượng chuyển đoạn của nhiễm sắc thể số 2 và số 7 làm rối loạn gen CNTNAP2 trên nhiễm sắc thể số 7q35-q36, dẫn đến sự phân bố rối loạn trong các kênh kali trong hệ thần kinh.

Một nghiên cứu khác nhận thấy gia đình bệnh nhân Tourette có hiện tượng mất đoạn exon 4, 5 và 6 của gien NLGN4 trên nhiễm sắc thể Xp22.32-p22.31. Gien này có liên quan đến hội chứng Tourette và rối loạn phổ tự kỷ, tăng động – giảm chú ý, lo âu và trầm cảm.

- Yếu tố miễn dịch

Các phản ứng miễn dịch bất thường đã được coi là nguyên nhân gây ra tic. Có một số bằng chứng về các cơ chế miễn dịch bao gồm:

+ Suy giảm sự kích hoạt phản ứng miễn dịch bẩm sinh, đặc biệt là đối với nhiễm trùng do vi khuẩn;
+ Tăng interleukin-12 và yếu tố hoại tử khối u tại thời điểm ban đầu;

+ Thiếu hụt trong điều hòa tế bào T;

+ Tăng hiệu giá của các phân tử kết dính trong phản ứng viêm toàn thân;

+ Thay đổi immunoglobulin;

+ Sự hoạt động quá mức của các phản ứng miễn dịch hệ thống;

+ Rối loạn chức năng miễn dịch ở hệ thần kinh.

Một số trường hợp Tic có thể biểu hiện rối loạn tự miễn dịch của hệ thần kinh trung ương sau khi nhiễm trùng

5. Như vậy hội chứng tic có nguy hiểm không và có những phương pháp điều trị như thế nào thưa bác sĩ?

- Với kết quả thường lành tính và tiên lượng tốt của tics, bệnh nhân thường không cần phải được giới thiệu đến bác sĩ chuyên khoa. Giáo dục đầy đủ cho bệnh nhân, thành viên gia đình và trường học là đủ. Nếu tics nghiêm trọng và đủ khó chịu để ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, hoạt động hoặc lòng tự trọng hoặc gây ra những khiếm khuyết đáng kể về mặt xã hội, cảm xúc và thể chất, thì nên giới thiệu bệnh nhân đến các chuyên gia bao gồm bác sĩ thần kinh nhi khoa, bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học và hành vi, các nhà trị liệu, tùy thuộc vào những vấn đề làm phiền bệnh nhân nhất.

Điều trị và quản lý các rối loạn tic bắt đầu bằng việc đánh giá tần suất và mức độ nghiêm trọng của tic và sự hiện diện của các triệu chứng đi kèm.

Chỉ điều trị để ngăn chặn những cơn rung giật nếu chúng cản trở đáng kể đến các hoạt động hoặc hình ảnh bản thân của trẻ. Điều trị không làm thay đổi sự phát triển tự nhiên của tic.

Thông thường, việc điều trị có thể tránh được nếu bác sĩ giúp trẻ và gia đình của trẻ hiểu được phát triển tự nhiên của tic và nếu giáo viên ở trường có thể giúp các bạn cùng lớp hiểu được chứng rối loạn này.

- Liệu pháp can thiệp hành vi toàn diện (CBIT) có thể giúp một số trẻ lớn hơn giảm số lượng và mức độ nghiêm trọng của tic. Nó bao gồm liệu pháp nhận thức-hành vi như đảo ngược thói quen (học một hành vi mới để thay thế tic), giáo dục về tic và kỹ thuật thư giãn.

- Điều trị không dùng thuốc khác: nhiều loại thuốc bổ sung và thay thế đã được sử dụng để điều trị tics, bao gồm cầu nguyện, vitamin, xoa bóp, bổ sung chế độ ăn uống hoặc dinh dưỡng (ví dụ: vitamin B, vitamin C, D và E, canxi, magiê, Coenzyme Q10, dầu cá) , thao tác chỉnh hình, thiền, ăn kiêng, yoga, châm cứu, thôi miên,

- Điều trị bằng thuốc

Clonidine uống 0,05 đến 0,1mg một lần, 4 lần một ngày có hiệu quả ở một số bệnh nhân. Tác dụng ngoại ý của mệt mỏi (có thể giảm liều ban ngày) và hạ huyết áp (không phổ biến).

Thuốc chống loạn thần đường uống:

Risperidone mỗi lần uống 0,25 đến 1,5mg, 2 lần một ngày.

Haloperidol 0,5 đến 2mg mỗi lần, 2 lần một ngày.

Olanzapine 2,5 đến 5mg mỗi lần, ngày 1 lần.

Với bất kỳ loại thuốc nào, cần sử dụng liều thấp nhất có tác dụng để bệnh nhân dẽ dung nạp. Khi tic thuyên giảm thì có thể giảm liều thuốc từ từ. Nên sử dụng ban ngày 1/3 liều, buổi tối 2/3 liều vì thuốc gây buồn ngủ. Tác dụng ngoại ý có thể gặp là bồn chồn và hội chứng Parkinson

- Điều trị khác: Bên cạnh điều trị bằng thuốc uống, tiêm độc tố botulinum đã được sử dụng để điều trị chứng co cứng và rối loạn vận động.

- Kích thích não sâu (DBS) là một quy trình phẫu thuật thần kinh để cấy ghép một thiết bị được gọi là máy kích thích thần kinh để đưa kích thích điện đến vùng não mục tiêu và có thể là một phương pháp điều trị đầy hứa hẹn cho bệnh nhân

6. Câu hỏi thính giả qua Fanpage: Hội chứng tic nếu không được điều trị sớm sẽ ảnh hưởng tới cuộc sống sau này của trẻ như thế nào?

Các cơn tic đầu tiên xuất hiện ở 3-8 tuổi, thường là những cơn giật cơ đơn giản ở mặt, đầu hoặc cổ. Tic phát âm xuất hiện muộn hơn, thường là vài năm sau khi đã có tic vận động. Tic phát âm lúc đầu là tic phát âm đơn giản như hắng giọng hoặc khịt mũi.

Thông thường, hầu hết các tic sẽ tự biến mất trong vòng vài tháng. Ở những trẻ em mới có tic dưới sáu tháng thì tic sẽ vẫn tồn tại sau 12 tháng, nhưng hầu hết tic không gây khó chịu cho trẻ. Nếu tic rung giật ở mức tối thiểu hoặc không gây ra bất kỳ sự khó chịu nào, bệnh nhân và người nhà có thể không nhận ra chúng.

Ở các bệnh nhân tic bền vững hơn một năm, mức độ nghiêm trọng nhất thường ở độ tuổi 8-12. Hầu hết bệnh nhân tic đều được cải thiện đáng kể hoặc hết hẳn ở tuổi trưởng thành.

Với người được chẩn đoán là hội chứng Tourette lúc trẻ em, khi trưởng thành thì tic vẫn gặp ở 88–100% số họ. Nhưng khoảng 33–47% bệnh nhân không cảm nhận được tic, dưới 50% có tic nhẹ và ít hơn 25% có tic nặng ở tuổi trưởng thành. Nói cách khác, hầu hết bệnh nhân Tourette không còn bị tic làm phiền ở tuổi trưởng thành.

Đến tuổi trưởng thành: khoảng 33–47% bệnh nhân Tic báo cáo là hoàn toàn không có tic, dưới 50% bị tic nhẹ, và ít hơn 25% bị tics vừa hoặc nặng ở tuổi trưởng thành. Nói cách khác, hầu hết bệnh nhân Tic không còn bị tic làm phiền khi trưởng thành. Thực tế này có thể là thông tin đáng hoan nghênh cho bệnh nhân và người giám hộ đang lo lắng về tiên lượng của rối loạn tic.

Ngay cả khi các triệu chứng tic không làm suy giảm chức năng xã hội, hành vi hoặc cảm xúc, các bệnh đi kèm có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân nhiều hơn so với tic. Khoảng 85–88% bệnh nhân Tic có ít nhất một bệnh tâm thần đi kèm thường xuất hiện ở độ tuổi từ 4 đến 10 tuổi. Các bệnh đi kèm phổ biến nhất là tăng động giảm chú ý và ám ảnh cưỡng bức. Các rối loạn khác (ví dụ: rối loạn tâm trạng, lo lắng, hành vi gây rối, hành vi tự gây thương tích) đã được phát hiện xảy ra ở khoảng 30% bệnh nhân Tic. Nên, các triệu chứng bệnh kèm theo như tăng động giảm chú ý, ám ảnh cưỡng bức và trầm cảm kéo dài đến tuổi trưởng thành và cần được theo dõi chặt chẽ.

Mặc dù nhập viện do tics là rất hiếm, nhưng khoảng 5% bệnh nhân mắc Tic được chuyển đến phòng khám rối loạn vận động có biểu hiện tics đe dọa tính mạng, được gọi là “Tic ác tính”. Các hành vi tic tự gây thương tích đe dọa tính mạng và nguy hiểm như duỗi cổ quá mức là những chỉ định nhập viện. Nếu bệnh nhân có ý định tự tử, việc nhập viện tâm thần thường sẽ được đảm bảo. Điều trị Tic ác tính là một thách thức. Các loại thuốc tic bậc một và bậc hai được sử dụng, nhưng có thể không hiệu quả. Liệu pháp hành vi hoặc CBIT và kích thích não sâu có hiệu quả trong một số trường hợp.

Ngừng thuốc an thần kinh hoặc clonazepam đột ngột có thể dẫn đến chứng tic nghiêm trọng, tàn tật và liên tục, được gọi là “tình trạng tic”. Tình trạng tic có thể ảnh hưởng đến các hoạt động và giấc ngủ, có thể kháng thuốc ức chế tic và có thể cần dùng thuốc an thần với propofol và midazolam

7. Tic là các rối loạn thần kinh, nên không phải là lỗi của trẻ. Bác có lời khuyên nào đối với các bậc phụ huynh trong việc Phòng ngừa chứng rối loạn tic ở trẻ

Thông thường khi cha mẹ nghe con bị rối loạn Tic thì rất bất ngờ do chưa từng nghe. Bệnh này không nguy hiểm nhưng gây mất thẩm mỹ cho trẻ, khiến cha mẹ dễ bị stress. Trẻ mắc rối loạn Tic thường do cha mẹ quá bận bịu, giao con cho ông bà giữ hoặc cho con xem tivi, internet, chơi game, chơi ipad... quá nhiều.

Việc điều trị rối loạn tic ở trẻ cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, phụ huynh, người thân và những người xung quanh trẻ. Trong đó, cha mẹ đóng vai trò cực kỳ quan trọng để giúp bệnh của bé nhanh khỏi.

Bên cạnh những phương pháp điều trị rối loạn tic ở trẻ đã được đề cập ở trên, cha mẹ cần lưu ý một số điều sau:

Đảm bảo cho trẻ một chế độ ăn uống lành mạnh, khoa học, đầy đủ chất, có lợi cho sức khỏe
Duy trì một lối sống lành mạnh và môi trường sống tích cực cho bé.
Cho trẻ đi ngủ đúng giờ.
Giữ tinh thần của con luôn thoải mái.
Thường xuyên trấn an tinh thần của bé.

Phòng ngừa chứng rối loạn tic ở trẻ

Chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống và môi trường sống tích cực sẽ giúp trẻ có sức khỏe tốt và tinh thần thoải mái, giúp ngăn ngừa rối loạn tic ở trẻ. Tuy nhiên, nếu con mắc phải hội chứng này thì bạn nên bình tĩnh và đừng để trẻ bị căng thẳng. Ngoài ra, bạn cũng nên ghi lại những gì đã xảy ra trước khi các triệu chứng tic xuất hiện. Điều này sẽ giúp bạn biết được khi nào các triệu chứng của tic xuất hiện để biết cách ngăn ngừa.